ΑΠΟΛΛΩΝΙΑ ΙΕΡΑ

Admin

ΔΕΛΦΟΙ –ΔΗΛΟΣ

Ένας από τους σημαντικότερους θεούς
της αρχαίας ελληνικής θρησκείας ήταν ο Απόλλων,
γιος του Δία και της Λητούς, δίδυμος αδερφός της Άρτεμης,
θεός του φωτός, της αρμονίας, της μουσικής, της θεραπείας
και της μαντικής.

Ο Απόλλων συμβόλιζε όλα τα ιδανικά του αρχαίου
ελληνικού πνεύματος: το ωραίο, την καλλιέργεια σώματος και νου,
το μέτρο, το ηθικό, το ενάρετο.
Η πανελλήνια λατρεία του θεού παντού δείχνει τον ειρηνικό
και πνευματικό χαρακτήρα του, που προσπαθεί να συμβιβάσει
τις αντιθέσεις και να ημερέψει τα ήθη.
Είχε διάφορα ονόματα, χαρακτηριστικά των πολλών ιδιοτήτων του:
Φοίβος, (θεός του φωτός), Σμινθεύς (προστάτης της γεωργίας),
Δελφίνιος (προστάτης των ναυτικών), Επικούρειος
(βοηθός –θεραπευτής), Αλεξίκακος (προστάτης
των ανθρώπων από το κακό) κ.α.
Σύμβολά του ήταν η λύρα, το τόξο, ο τρίποδας, ο ομφαλός,
η δάφνη και το γεράκι. Στην εικόνα βλέπουμε μια παράσταση
του Απόλλωνα από το εσωτερικό μιας λευκής κύλικος
του 5ου π.Χ. αιώνα, που βρέθηκε στους Δελφούς.

Μέσα σε μια ατμόσφαιρα απόλυτης γαλήνης εικονίζεται
ο Απόλλων με θεϊκή χάρη και ομορφιά, στεφανωμένος
με φύλλα μυρτιάς και καθισμένος πάνω σε δίφρο, να κάνει
σπονδή κρασιού με τη φιάλη που κρατά στο δεξί του χέρι.
Στο άλλο κρατά επτάχορδη λύρα με ηχείο από καβούκι χελώνας.

Πραγματικά, από τα αναρίθμητα ιερά του θεού, τα ιερά
των Δελφών και της Δήλου ξεχώρισαν ως πανελλήνια ιερά,
σεβαστά και από δυνάμεις έξω από τον ελληνικό χώρο.
Οι Δελφοί, ήταν το μαντείο του θεού, το σημαντικότερο
μαντείο της αρχαίας Ελλάδας. Το νησάκι της Δήλου,
στο κέντρο των Κυκλάδων, ήταν η γενέθλια γη του.
Στην εικόνα βλέπουμε την περίφημη θόλο των Δελφών.
Στην αποψινή παρουσίαση θα εξερευνήσουμε τα δύο ιερά
και θα αποσαφηνίσουμε τη σημασία τους.

Οι Δελφοί γεωγραφικά βρίσκονται στην καρδιά
της Κεντρικής Ελλάδας, στο σημερινό νομό Φωκίδας.
Το ιερό των Δελφών είναι κτισμένο σε υψόμετρο 570 μ.
στους πρόποδες του Παρνασσού, σε ένα υποβλητικό
φυσικό τοπίο, που σχηματίζεται ανάμεσα σε δύο θεόρατους
βράχους, τις Φαιδριάδες.

Το όλο τοπίο είναι σαν ένα τεράστιο φυσικό αρχαίο θέατρο,
με τους Δελφούς, που βλέπουμε εδώ στην αεροφωτογραφία,
να βρίσκονται στο ψηλότερο σημείο του.
Στη φωτογραφία διακρίνουμε το θέατρο και λίγο πιο πάνω
το στάδιο των Δελφών που θα δούμε στη συνέχεια.
Την αρχή της ιστορίας των Δελφών πρέπει να την αναζητήσουμε
στις παραδόσεις των Ελλήνων. Σύμφωνα με αυτές,
αρχικά εδώ υπήρχε ένα ιερό μαντείο υπό την κυριότητα
της θεάς της γης.

Ο Απόλλωνας πήρε το ιερό αυτό υπό την εξουσία του,
αφού πρώτα σκότωσε το φύλακά του, το δράκοντα Πύθωνα.
Για το φόνο αυτό κατόπιν έπρεπε να εξαγνιστεί.
Οι αρχαιολογικές μαρτυρίες δείχνουν πως πράγματι,
αρχικά, στη μυκηναϊκή εποχή, γύρω στο 13ου αι. π.Χ.,
υπήρχε εδώ ένας οικισμός με ιερό αφιερωμένο σε κάποια
γυναικεία θεότητα.
Αργότερα, κατά τον 9ο αιώνα π.Χ., συντελείται η κατάκτηση
του τόπου από τη λατρεία του Απόλλωνα.
Τα πήλινα γυναικεία ειδώλια της μυκηναϊκής εποχής δίνουν
τη θέση τους στα μπρούντζινα ανδρικά.

Το μαντείο αρχίζει να εδραιώνει στο πανελλήνιο την ύπαρξή του
ως το σημαντικότερο μαντείο αλλά και ιερό της αρχαίας Ελλάδας,
με περίοδο ακμής από τον 6ο ως τον 4ο αιώνα π.Χ.
Οι χρησμοί του μαντείου δίνονταν από την Πυθία,
τη σεβάσμια ιέρεια του Απόλλωνα, η οποία έπινε το νερό
της πηγής Κασσότιδος και μετά έπεφτε σε έκσταση μασώντας
φύλλα δάφνης και εισπνέοντας τις αναθυμιάσεις που έβγαιναν
από ένα χάσμα στο άδυτο του ναού.
Καθοριστικός ήταν ο ρόλος του μαντείου στην επιτυχία
της ίδρυσης ελληνικών αποικιών σε όλα τα παράλια της Μεσογείου,
με χρησμούς που ήταν απόλυτα ακριβείς.

Από την άλλη πλευρά υπήρχαν και διφορούμενοι χρησμοί,
γι’ αυτό και ο Απόλλωνας ονομάστηκε και λοξίας.
Όταν για παράδειγμα ο βασιλιάς της Λυδίας Κροίσος σκεφτόταν
να εισβάλει στην Περσία συμβουλεύτηκε το μαντείο και η απάντηση
ήταν: «αν ο Κροίσος διαβεί τον ποταμό Άλυ θα καταστρέψει
ένα μεγάλο κράτος».
Ο Κροίσος νόμισε πως ο χρησμός εννοούσε το περσικό κράτος
και επιτέθηκε, το κράτος, όμως, που καταστράφηκε τελικά, ήταν
το δικό του.

Γεγονός είναι πως βασιλιάδες, πόλεις και άνθρωποι ταπεινής
καταγωγής, πλούσιοι και φτωχοί, Έλληνες και ξένοι,
όλοι συμβουλεύονταν το μαντείο και φρόντιζαν να το ανταμείψουν
πλουσιοπάροχα για τις υπηρεσίες του.
Η δύναμη του μαντείου έτσι αυξήθηκε και μετατράπηκε
σε θησαυροφυλάκιο έργων τέχνης αμύθητης αξίας.
Ενδεικτικά αναφέρω δύο από τα δώρα του Κροίσου: ένας χρυσός
κρατήρας που ζύγιζε 250 κιλά και ένας ασημένιος χωρητικότητας
23000 λίτρων.

Ενώ αρχικά το ιερό ήταν υπό τον έλεγχο της τοπικής κοινότητας,
στον 6ο αιώνα π.Χ. θα περάσει στον έλεγχο της Δελφικής
Αμφικτυονίας, μιας θρησκευτικής και πολιτικής ένωσης ελληνικών φύλων.
Κατά την περσική εισβολή το μαντείο δεν κράτησε τη στάση
που περίμεναν οι Έλληνες και με τους χρησμούς του αποκαρδίωσε
πολλούς από αυτούς. Η απόπειρα των Περσών να εισβάλουν σε αυτό
αποκρούστηκε, σύμφωνα με την παράδοση, με θαυμαστό τρόπο
από τον ίδιο τον Απόλλωνα.

Το ίδιο συνέβη και με την εισβολή των Γαλατών, το 279 π.Χ.
Στα ρωμαϊκά χρόνια το ιερό άλλοτε ωφελήθηκε από αυτοκράτορες,
όπως ο Αδριανός και άλλοτε απογυμνώθηκε από τους θησαυρούς του,
για παράδειγμα από το Σύλλα και από το Νέρωνα.
Το 83 π.Χ. οι Θράκες Μαίδοι λεηλατούν το ιερό μετά από επιδρομή.

Με την εξάπλωση του χριστιανισμού οι Δελφοί παρακμάζουν,
καθώς χάνουν την πνευματική τους σημασία.

Admin

Οι πρώτες ανασκαφές στους Δελφούς έγιναν το έτος 1892
από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, με την άδεια του ελληνικού
κράτους. Με την πάροδο των χρόνων ήρθαν στο φως τα οικοδομήματα
και τα ευρήματα του ιερού, τα οποία στεγάστηκαν στο μουσείο
των Δελφών.
Στην κάτοψη αυτή του ιερού θα δούμε τη διαδρομή που
θα ακολουθήσουμε: αφού πρώτα επισκεφτούμε την Κασταλία κρήνη,
θα περπατήσουμε την Ιερά Οδό, θα σταματήσουμε στους θησαυρούς
των Αθηναίων και των Σιφνίων, θα περιηγηθούμε το ναό
του Απόλλωνα και στο τέλος θα ατενίσουμε τη θέα από ψηλά
από το θέατρο.
Στη συνέχεια θα δούμε το στάδιο των Δελφών, το γυμνάσιο,
το ιερό της Αθηνάς Προναίας και θα τελειώσουμε με μια επίσκεψη
στο μουσείο.

Στην αρχαϊκή και κλασική εποχή η Κασταλία κρήνη είχε
τη διαμόρφωση που βλέπουμε στο σχέδιο: υπήρχε αυτή
η πλακόστρωτη αυλή, με τα πεζούλια γύρω –
γύρω και τις τέσσερις χάλκινες λεοντοκεφαλές απ’
όπου έτρεχε το νερό της πηγής. Η πηγή ήταν ψηλότερα
και το νερό έφτανε ως εδώ με πήλινους σωλήνες.
Η σημασία της Κασταλίας για τη λειτουργία του ιερού
ήταν πολύ μεγάλη: όλοι οι προσκυνητές έπρεπε πρώτα να εξαγνιστούν
σε αυτήν πριν ζητήσουν κάποιο χρησμό.
Σε αυτήν καθαρίζονταν και οι ιερείς, με το νερό της ράντιζαν
το ναό του Απόλλωνα και σε αυτήν λουζόταν η Πυθία πριν χρησμοδοτήσει.
Ο προσκυνητής των Δελφών έπρεπε να διασχίσει την Ιερά Οδό
για να φτάσει στο ναό του θεού και να πάρει τη σειρά του για το χρησμό.
Η Ιερά Οδός διέσχιζε οφιοειδώς το ιερό ως το βωμό του θεού,
σε μήκος 200 μέτρων.
Δεξιά και αριστερά της υπήρχαν αφιερώματα ηγεμόνων, πόλεων
και ιδιωτών, που μπορούσαν να ήταν αγάλματα, στήλες, εξέδρες
και θησαυροί, όπως λέγονταν τα κτίρια με τα αφιερώματα των πόλεων.
Συνήθως τα αφιερώματα αυτά ήταν αναμνηστικά κάποιου σημαντικού
γεγονότος. Άλλες φορές, αποτελούσαν ένδειξη ευγνωμοσύνης
και σεβασμού προς τον Απόλλωνα ή ακόμα και μέσο προβολής
και επίδειξης του αναθέτη. Στο βάθος, εδώ, βλέπουμε το θησαυρό
των Αθηναίων.
Ο θησαυρός των Αθηναίων είναι δωρικού ρυθμού και κτίστηκε
από τους Αθηναίους το 490 π.Χ. σε ανάμνηση της ιστορικής
νίκης τους έναντι των Περσών στη μάχη του Μαραθώνα.
Ο ναός διακοσμούταν με μετόπες, όπως βλέπουμε και στη φωτογραφία,
που είχαν ως θέμα την αμαζονομαχία και τους άθλους του Ηρακλή
και του Θησέα.
Κι εδώ βλέπουμε μια σχεδιαστική αναπαράσταση του θησαυρού,
με τα ποικίλα αφιερώματα των Αθηναίων.
Σε δύο μαρμάρινους λίθους του θησαυρού χαραχτήκαν
και οι περίφημοι ύμνοι του Απόλλωνα, τα παλαιότερα δείγματα
αρχαίας ελληνικής μουσικής σημειογραφίας που έχουν βρεθεί,
με χρονολόγηση το 138 π.Χ.
Οι ύμνοι αυτοί είναι σημαντικοί όχι μόνο για την ιστορία της αρχαίας
ελληνικής μουσικής, αλλά και για τις πληροφορίες σχετικά
με τη λατρεία του Απόλλωνα.

Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, ο θησαυρός των Σιφνίων
ήταν το ωραιότερο και πολυτελέστερο κτίριο του ιερού.
Κτισμένος γύρω στο 525 π.Χ., επίσης από παριανό μάρμαρο,
ήταν ιωνικού ρυθμού και είχε στην πρόσοψή του, αντί για κίονες,
Καρυάτιδες, δηλαδή δύο γυναικεία αγάλματα, όπως και τα αντίστοιχα
του Ερεχθείου της Αθήνας.
Η γλυπτή διακόσμηση του θησαυρού, όπως βλέπουμε και στο σχέδιο,
ήταν πλουσιότατη και εκτίθεται σήμερα στο μουσείο των Δελφών.
Στην ανατολική ζωοφόρο του μνημείου απεικονίζεται συμβούλιο
των θεών και μάχη Ελλήνων και Τρώων μπροστά στην Τροία.
Εδώ βλέπουμε σκηνή με τους Αινεία και Έκτορα αριστερά
και Μενέλαο και Αίαντα δεξιά.
Στη βόρεια ζωοφόρο απεικονίζονται σκηνές από τη γιγαντομαχία.
Εδώ βλέπουμε τα λιοντάρια της Κυβέλης να επιτίθενται σε γίγαντα.
Στο κέντρο ο Απόλλων και η Άρτεμη τοξεύουν άλλους γίγαντες.
Οι μορφές διακρίνονται για τη ρωμαλέα έκφρασή τους,
και την καθαρότητα στο πλασιμό τους.
Οι αρχαίοι πίστευαν ότι ο πρώτος ναός του Απόλλωνα ήταν
από δάφνη, ο δεύτερος από μελισσοκέρι και φτερά, ο τρίτος
από χαλκό και ο τέταρτος αυτός που έκτισαν οι μυθικοί αρχιτέκτονες
Τροφώνιος και Αγαμήδης.
Ο ναός αυτός κάηκε το 548 π.Χ., ξαναχτίστηκε από τους Αθηναίους
Αλκμεωνίδες και καταστράφηκε πάλι από σεισμό το 373 π.Χ.
Στην εικόνα βλέπουμε μια αναπαράσταση του.
Ήταν δωρικού ρυθμού με έξι κίονες στην πρόσοψη και δεκαπέντε
στα πλάγια.
Το ανατολικό αέτωμά του παρίστανε την άφιξη του Απόλλωνα
στους Δελφούς. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Απόλλωνας
κατά τους χειμερινούς μήνες έφευγε στη χώρα των
Υπερβορέων και ξαναγύριζε την άνοιξη.

Admin

Σήμερα ο επισκέπτης θα αντικρύσει τα ερείπια του τελευταίου
στη σειρά ναού του Απόλλωνα, αυτού που κτίστηκε μετά το 373 π.Χ.
Στους τοίχους του ήταν χαραγμένα ρητά των Επτά Σοφών της αρχαιότητας,
όπως γνῶθι σαυτόν, μηδέν ἄγαν και το άγνωστης
σημασίας ως σήμερα Ε.
Στον οπισθόδομο του ναού υπήρχε και το άδυτο, όπου απομονωνόταν
η Πυθία για να δώσει χρησμό δίπλα στο δελφικό τρίποδα.
Μέσα στο άδυτο υπήρχε και ο δελφικός ομφαλός, ρωμαϊκό αντίγραφο
του οποίου βλέπουμε στην εικόνα. Σύμφωνα με το μύθο, όταν ο Δίας
θέλησε να βρει το κέντρο της γης, εξαπέλυσε από τα άκρα του ουρανού
δύο αετούς, οι οποίοι συναντήθηκαν πάνω από τους Δελφούς,
το κέντρο της γης, το οποίο και συμβόλιζε ο βράχος του ομφαλού.
Μπροστά από το ναό βρισκόταν ένα από τα πιο σεβάσμια κειμήλια
της ελληνικής ιστορίας, ο τρίποδας των Πλαταιών, αναπαράσταση
του οποίου βλέπουμε στο σχέδιο.
Πρόκειται για το αφιέρωμα των Ελλήνων που έγινε από τη δεκάτη
των λαφύρων της μάχης των Πλαταιών, όταν συνέτριψαν τους Πέρσες
και απομάκρυναν οριστικά τον κίνδυνο υποδούλωσης της Ελλάδας
σε αυτούς.
Ο τρίποδας ήταν χρυσός και στηριζόταν στα τρία αυτά χάλκινα
και κουλουριασμένα μεταξύ τους φίδια. Πάνω σε αυτά οι Έλληνες
χάραξαν τα ονόματα των πόλεων που πήραν μέρος στη μάχη εναντίον
των Περσών.
Τα χάλκινα φίδια μετέφερε ο Μέγας Κωνσταντίνος
στην Κωνσταντινούπολη και τα τοποθέτησε στον ιππόδρομο.
Σήμερα είναι ακόμα εκεί, σε μια πλατεία όπου άλλοτε υπήρχε
ο ιππόδρομος, κοντά στην Αγία Σοφία.

Στο υψηλότερο σημείο του ιερού των Δελφών είναι κατασκευασμένο
το αρχαίο θέατρο. Η θέα που έχει κανείς από αυτό είναι εντυπωσιακή:
ολόκληρο το δελφικό τοπίο απλώνεται στα πόδια του.
Τα λίθινο θέατρο κατασκευάστηκε τον 4ο αιώνα π.Χ.
και στη συνέχεια υπέστη πολλές μετατροπές και επισκευές.
Όπως όλα τα αρχαία θέατρα, αποτελείται από το κοίλο,
με τις σειρές εδωλίων για τους θεατές, την ορχήστρα,
που στα ρωμαϊκά χρόνια πλακοστρώθηκε κι έγινε κυκλική
και βεβαίως τη σκηνή, όπου έπαιζαν οι ηθοποιοί από την ελληνιστική
εποχή κι εξής.
Υπολογίζεται πως μπορούσε να περιλάβει περίπου 5000 θεατές.
Κι εδώ βλέπουμε μια εντυπωσιακή λήψη του δελφικού τοπίου
με το ναό του Απόλλωνα και το θέατρο.
Παρατηρήστε το διάζωμα που χωρίζει το κοίλο σε δύο μέρη.
Το μονοπάτι, που ξεκινάει από αυτό, οδηγεί στο στάδιο.
Το στάδιο των Δελφών είναι ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα
στάδια της αρχαιότητας.
Διαμορφώθηκε για πρώτη φορά τον 5ο αιώνα π.Χ.
και απέκτησε λίθινη μορφή στα χρόνια του Ηρώδη του Αττικού.
Έχει μήκος 177,5 μέτρα και πλάτος 25,5 μέτρα, όσο οι διαστάσεις
ενός ρωμαϊκού σταδίου.
Την αρχή και το τέλος του στίβου δηλώνουν δύο σειρές από πλάκες,
η άφεση και το τέρμα.
Το στάδιο των Δελφών χωρούσε περίπου 6500 θεατές.
Εδώ κάθε 4 χρόνια γίνονταν τα Πύθια, οι δεύτεροι σε σημασία
πανελλήνιοι αθλητικοί αγώνες μετά τους Ολυμπιακούς.
Μάλιστα ήταν μεγάλη τιμή για έναν αθλητή να κερδίσει
και στους δύο αγώνες.
Η διαφορά των Πυθίων από τους Ολυμπιακούς ήταν
ότι συμπεριελάμβαναν και μουσικούς αγώνες.
Κι εδώ βλέπουμε τώρα μια σχεδιαστική αναπαράσταση
όλου του ιερού. Παρατηρούμε τη διαδρομή που ακολουθήσαμε,
από την είσοδο κατά μήκος της Ιεράς Οδού, περνώντας ανάμεσα
από τα ποικίλα αναθήματα, αγάλματα κ.α. του ιερού.
Εδώ είναι το συγκρότημα των θησαυρών, εδώ ο θησαυρός
των Σιφνίων κι εδώ ο θησαυρός των Αθηναίων.
Λίγο πιο πάνω η σφίγγα των Ναξίων, η στοά των Αθηναίων,
πιο πάνω ο ναός του Απόλλωνα με τα ποικίλα αναθήματα
μπροστά του: το κολοσσικό άγαλμα του Απόλλωνα Σιτάλκα,
ύψους 15.5 μέτρων, ο τρίποδας των Πλαταιών, οι δύο χρυσοί τρίποδες,
εδώ, που ήταν αφιέρωμα των Ελλήνων της Σικελίας για τη νίκη τους
εναντίον των Καρχηδονίων στη μάχη της Ιμέρας, κ.α.
Εκτός από τον Απόλλωνα, στους Δελφούς συλλατρεύονταν
και άλλοι θεοί, όπως ο Ποσειδώνας, ο Διόνυσος, η Θέμιδα και η Αθηνά.
Στο ιερό της Αθηνάς αυτό ξεχωρίζει, για την ιδιόμορφη κυκλική
κατασκευή της, η άγνωστης χρήσης θόλος, που βλέπουμε εδώ.
Κτίστηκε το 380 π.Χ. και είχε εξωτερικά 20 κίονες
που στήριζαν το θριγκό.
Κι εδώ μια σχεδιαστική αναπαράσταση της θόλου, με τις ανάγλυφες
παραστάσεις Αμαζονομαχίας και Κενταυρομαχίας στις μετόπες.

ΣΤο γυμνάσιο των Δελφών, που βλέπουμε στη φωτογραφία,
χρησίμευε για την άσκηση των ανδρών και την προετοιμασία
των αθλητών που έρχονταν για τους πυθικούς αγώνες.
Οικοδομήθηκε τον 4ο αιώνα π.Χ. ωστόσο δέχτηκε πολλές προσθήκες
και επισκευές και αργότερα.
Στην κάτοψη που βλέπουμε εδώ, διακρίνουμε τα επιμέρους τμήματά του.
Η παραδρομίς, μια μορφή ανοιχτού στίβου, μήκους 178 μέτρων,
για την άσκηση των αθλητών στο τρέξιμο. Δίπλα μια στεγασμένη στοά,
ο ξυστός, για την άσκηση των αθλητών σε περίπτωση κακοκαιρίας.
Σε κατώτερο επίπεδο σώζεται η παλαίστρα, για την προπόνηση
των αθλητών στην πάλη και στην πυγμαχία. Παραδίπλα υπήρχε
μια κυκλική πισίνα που γέμιζε με νερό που ερχόταν
από την Κασταλία πηγή και πιο αριστερά τα θερμά λουτρά
που πρόσθεσαν οι Ρωμαίοι.
Μια επίσκεψη στο μουσείο των Δελφών θα ολοκληρώσει
τις εντυπώσεις μας από αυτούς.
Εκεί θα δούμε κι αυτά τα μπρούντζινα μικρά αγαλματίδια
του Απόλλωνα, από τα παλαιότερα αφιερώματα
των προσκυνητών: το πρώτο είναι «δαιδαλικής» τεχνοτροπίας
από την Κρήτη του 7ο αιώνα π.Χ. Το διπλανό, πιο καλοφτιαγμένο
και ρεαλιστικό, χρονολογείται στο τέλος της αρχαϊκής εποχής.

Τα ευρήματα που βλέπουμε εδώ βρέθηκαν σε έναν αποθέτη του ιερού,
δηλαδή ήταν θαμμένα σε έναν λάκκο. Τοποθετήθηκαν εκεί προσεκτικά,
μετά την καταστροφή τους από φωτιά.
Το πρώτο αριστερά είναι από ελεφαντόδοντο, κάποιος θεός ή ήρωας
που κρατά λιοντάρι.
Στον 5ο αιώνα π.Χ. χρονολογείται το εξαιρετικής τέχνης χάλκινο θυμιατήρι,
με τη μορφή νεαρής γυναίκας που φορά πέπλο και κρατά πάνω
από το κεφάλι της ημισφαιρικό λέβητα για το θυμίαμα.
Το τρίτο έργο στη σειρά, πολεμική σκηνή επίσης από ελεφαντόδοντο,
είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα μικροτεχνίας για διακόσμηση επίπλων
.. όπως κι αυτή η σκηνή από το μύθο του Φινέα:
οι φτεροπόδαροι Ζήτης και Κάλαης διώχνουν τις Άρπυιες, που έκλεβαν
την τροφή του τυφλού Φινέα, που εικονίζεται εδώ δεξιά.
Στον ίδιο αποθέτη (λάκκο) βρέθηκαν και οι χρυσοί αυτοί ρόδακες
και τα πλακίδια με παραστάσεις γοργόνων και γρύπα, που διακοσμούσαν
τα φορέματα χρυσελεφάντινων αγαλμάτων φυσικού μεγέθους,
τα οποία σώθηκαν αποσπασματικά.
Εδώ βλέπουμε ό,τι σώζεται από το ένα από αυτά: το κεφάλι,
οι πατούσες των ποδιών, τα χρυσά επιρράματα του ρούχου…
κι εδώ λεπτομέρεια της κεφαλής.
Το συγκεκριμένο άγαλμα πρέπει να παρίστανε το θεό Απόλλωνα
και να ήταν μέσα στο ναό όταν αυτός καταστράφηκε από φωτιά,
το 548 π.Χ. Παρατηρήστε την έντονη έκφραση των γαλάζιων ματιών,
το αριστοτεχνικό πλάσιμο, τα χρυσαφένια μαλλιά, το αρχαϊκό μειδίαμα.

Αρχαϊκής εποχής είναι και οι δύο μεγάλοι κούροι
από παριανό μάρμαρο, που η έρευνα ταυτίζει με τους δύο αδερφούς,
τον Κλεόβι και τον Βίτωνα από το Άργος. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο,
οι δύο αυτοί νέοι ζεύτηκαν την άμαξα για να μεταφέρουν
την άρρωστη μητέρα τους στο ναό της Ήρας, όπου έπρεπε να παραστεί
ως ιέρεια.
Παρατηρούμε την τυπική στάση των κούρων: γυμνοί, με προτεταμένο
το αριστερό πόδι σε στάση λανθάνουσας κίνησης, τα χέρια ελαφρώς
λυγισμένα και σφιγμένα σε γροθιές, μεγάλα, εκφραστικά μάτια,
καλοπλασμένα σώματα που φανερώνουν αθλητική δύναμη.

Admin

Ένα άλλο σημαντικό αρχαϊκό έργο είναι η περίφημη σφίγγα των Ναξίων,
προσφορά στον Απόλλωνα των κατοίκων της Νάξου,
νησιού των Κυκλάδων.
Η σφίγγα στεκόταν σε ιωνικό κίονα ύψους 12 μέτρων.
Η απόκοσμη έκφραση του προσώπου της ζωντανεύει από το μειδίαμα
των χειλιών της.

Ένα από τα κορυφαία έργα της ελληνικής πλαστικής του λεγόμενου
αυστηρού ρυθμού είναι και ο περίφημος χάλκινος ηνίοχος.
Το άγαλμα, σε φυσικό μέγεθος, ήταν αφιέρωμα του Πολύζαλου,
τύραννου της Γέλας στη Σικελία, για τη νίκη του
στην αρματοδρομία των Πυθίων.
Ο Ηνίοχος στέκεται περήφανος πάνω στο άρμα αμέσως μετά τη νίκη του.
Φορά μακρύ, ποδήρη χιτώνα, με τη ζώνη ψηλά, όπως γινόταν
για τους ηνίοχους.
Τα μαλλιά του ζώνει ταινία, σύμβολο νίκης.
Τα μάτια του εκφράζουν την αυτοκυριαρχία του και είναι καμωμένα
από ένθετους λίθους. ∑ Γύρω στο 335 π.Χ.
ο Δάοχος ο Β,΄ αντιπρόσωπος της Θεσσαλίας στην αμφικτυονία
των Δελφών, αφιέρωσε στο ιερό ένα σύνταγμα, ένα σύνολο δηλαδή
πολλών αγαλμάτων, στην περίπτωσή του εννιά.
Τα αγάλματα παρίσταναν μέλη της οικογένειας του, συνολικά επτά γενιές.

Από αυτά ξεχωρίζει για το πλάσιμό του ο Αγίας, διάσημος πρωταθλητής
στο παγκράτιο με πολλές νίκες σε πανελλήνιους αγώνες στον 5ο αιώνα π.Χ.
Το άγαλμα είναι αντίγραφο χάλκινου έργου του μεγάλου γλύπτη
της αρχαιότητας, του Λυσίππου.
Τελειώνουμε την περιήγησή μας στο μουσείο με ένα έργο
ρωμαϊκών χρόνων: πρόκειται για τον Αντίνοο, ένα νέο από τη Βιθυνία
της Μικράς Ασίας, διάσημο για την ομορφιά του και σύντροφο
του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού. Μετά τον πρόωρο θάνατό του
από πνιγμό, στα νερά του Νείλου, ο Αντίνοος τιμήθηκε ως ημίθεος
και παντού στήθηκαν αγάλματά του.

Τα μαλλιά του πέφτουν πλούσια σε βοστρύχους, το κεφάλι γέρνει ελαφρά,
υπάρχει εξιδανίκευση και μελαγχολική ομορφιά στο πρόσωπό του.
Ξεχωριστής ομορφιάς είναι και το τοπίο που φιλοξενεί
το άλλο σημαντικό ιερό του Απόλλωνα, το νησί της Δήλου.
Είμαστε εδώ, στις Κυκλάδες, τις βουνοκορφές βυθισμένων βουνών
στη θάλασσα του Αιγαίου.
Η Δήλος είναι πολύ κοντά στη Μύκονο, διάσημο κοσμικό θέρετρο
του καλοκαιριού. Ο επισκέπτης της Δήλου θα πρέπει να πάρει από εκεί
ένα από τα πλοία της γραμμής, που μεταφέρουν εκατοντάδες τουρίστες
κάθε μέρα στη Δήλο, σε μια διαδρομή περίπου μισής ώρας.
Στην εικόνα βλέπουμε πανοραμική άποψη του λιμανιού της Μυκόνου
κι εδώ η λεγόμενη Βενετία της Μυκόνου, μυκονιάτικα σπίτια εκεί που σκάει το κύμα.

Σύμφωνα με τη μυθολογία, όταν ήρθε η ώρα να γεννήσει η Λητώ,
η ζηλιάρα Ήρα, δυσαρεστημένη επειδή ο σύζυγος της, ο Δίας,
την απάτησε, ως συνήθως , την κυνήγησε ανελέητα,
ώστε να μην μπορεί αυτή να σταθεί κάπου και να γεννήσει.
Το μόνο κομμάτι γης που δέχτηκε τη Λητώ πάνω του, ήταν ένα μικρό,
ασήμαντο ξερονήσι που έπλεε συνέχεια στη θάλασσα.
Η Λητώ τότε γέννησε τον πιο όμορφο από τους θεούς, τον Απόλλωνα
κι ύστερα από λίγο την Άρτεμη. Το άδηλο, περιπλανώμενο νησί
έγινε Δήλος, δηλαδή φανερή και δέθηκε στο βυθό της θάλασσας
με αδαμάντινες αλυσίδες.
Η δόξα που θα κερδίσει στη συνέχεια, ως γενέθλιος τόπος του Απόλλωνα,
θα είναι πολύ μεγάλη. Το νησάκι αυτό που βλέπουμε στο χάρτη είναι
μόλις πέντε χιλιόμετρα μακρύ και περίπου 1300 μ. πλατύ, στο φαρδύτερο
τμήμα του.

Τα αρχαιότερα λείψανα ανθρώπινης κατοικίας χρονολογούνται
στο 2500 π.Χ.
Αργότερα, στη μυκηναϊκή εποχή, περίπου στο 1300 π.Χ.,
υπήρξε εδώ σημαντικός οικισμός και ιερό.
Από εκείνη την εποχή προέρχεται και ο ελεφαντοστέινος πολεμιστής
με τη μεγάλη οκτώσχημη ασπίδα καθώς και το πλακίδιο αυτό
με παράσταση λιονταριού που επιτίθεται σε γρύπα.

Γύρω στο 1100 π.Χ. οι Ίωνες της ηπειρωτικής Ελλάδας εγκαθίστανται
στα νησιά του Αιγαίου και ορίζουν τη Δήλο ως το ιερό νησί
της λατρείας του σπουδαιότερου θεού τους, του Απόλλωνα.
Η ετήσια μεγάλη σύναξη των Ιώνων γίνεται εδώ και φέρνει
προσκυνητές αλλά και εμπορεύματα.
Η ανάπτυξη του νησιού θα βασιστεί στο εξής στη λατρεία του Απόλλωνα
και στο εμπόριο. Λόγω ακριβώς της θρησκευτικής ακτινοβολίας
του νησιού πολλοί θα προσπαθήσουν να αποκτήσουν την πνευματική
και παράλληλα πολιτική κυριαρχία στο νησί. Οι Νάξιοι,
οι Πάριοι από τα γειτονικά νησιά, οι Σάμιοι και κυρίως
οι Αθηναίοι θα διεκδικήσουν με κάθε τρόπο τα πρωτεία στη Δήλο.

Το 478 π.Χ. η Δήλος ορίζεται από τους Αθηναίους έδρα της
πρώτης Αθηναϊκής Συμμαχίας, στην οποία συμμετείχαν όλες σχεδόν
οι πόλεις -κράτη του Αιγαίου.
Εδώ μάλιστα ήταν και το συμμαχικό ταμείο, το οποίο αργότερα
οι Αθηναίοι μετέφεραν στην Αθήνα, κίνηση που συμβόλιζε ξεκάθαρα
τη μετατροπή της συμμαχίας σε ηγεμονία.
Υπό την επικυριαρχία των Μακεδόνων και αργότερα των Ρωμαίων
η Δήλος θα σημειώσει νέα άνθηση ως εμπορικό, πλέον, κέντρο.
Θα μετατραπεί σε πλούσιο, κοσμοπολίτικο λιμάνι, με πληθυσμό
που υπερβαίνει τις 20.000 κατοίκους, μεταξύ των οποίων
και πολλοί ξένοι: Ιταλοί, Αιγύπτιοι, Σύριοι, Φοίνικες, Εβραίοι.
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες πολλές ξένες θρησκείες κάνουν
την εμφάνισή τους στο νησί.

Admin

Το 88 π.Χ. όμως, ο Μιθριδάτης ο Ευπάτωρας, βασιλιάς του Πόντου,
καταστρέφει ολοκληρωτικά το νησί, καταστροφή που συμπληρώνει
λίγα χρόνια αργότερα ο πειρατής Αθηνόδωρος.
Το νησί χάνει τη σημασία του και σταδιακά εγκαταλείπεται
με αποτέλεσμα στα πρώιμα χριστιανικά χρόνια να είναι
ένας ασήμαντος οικισμός.
Αργότερα θα λεηλατηθεί από τους Σαρακηνούς και θα ερημωθεί.
Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν μόνιμος σταθμός πειρατών.
Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, η Γαλλική Αρχαιολογική
Σχολή Αθηνών ξεκίνησε την έρευνα των νησιών.

Αυτό που εντυπωσιάζει τον επισκέπτη του νησιού είναι η απίστευτη
άγρια φυσική ομορφιά του, που συνδυάζει τους θαλασσοφαγωμένους
βράχους με το γαλάζιο του Αιγαίου και το ελληνικό φως.
Μια από τις ελάχιστες παραλίες του νησιού είναι αυτή που βλέπουμε
στη φωτογραφία.
Το καλοκαίρι που δούλεψα στο νησί μας πρόσφερε ανάσες δροσιάς
και χαλάρωσης μετά τη δουλειά.
Ας σημειωθεί πως ολόκληρο το νησί είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος
και επιτρέπεται να διαμένουν σε αυτό μόνο όσοι εργάζονται εδώ,
δηλαδή αρχαιολόγοι, εργάτες, συντηρητές και φύλακες.
Οι τουρίστες έρχονται από νωρίς το πρωί και το αργότερο στις πέντε
το απόγευμα έχουν όλοι φύγει.
Το νησί ξαφνικά βρίσκει την ηρεμία και τη γαλήνη του.
Δεν υπάρχουν σε αυτό αυτοκίνητα, δεν υπάρχουν δρόμοι, ούτε μαγαζιά,
πέρα από μια μικρή καφετέρια για τους τουρίστες.
Η ατμόσφαιρα, μπορώ να σας διαβεβαιώσω, είναι πραγματικά μαγευτική,
είναι σαν να ταξιδεύεις πίσω στο χρόνο, έξω από κάθε σύμβαση
του σύγχρονου πολιτισμού που γνωρίζουμε.
Ακόμα και ο ηλεκτρισμός, που ήρθε πριν από λίγα χρόνια, υπάρχει
μόνο για τα λιγοστά σπιτάκια που φιλοξενούν τους εργαζόμενους εδώ.

Στις πανοραμικές αυτές φωτογραφίες από την κορυφή του νησιού,
το βλέπουμε πώς απλώνεται προς βορρά και προς νότο.
Αν βρεθείτε στην κορυφή αυτή, με τα καλοκαιρινά μελτέμια να φυσούν
ολόγυρά σας και να σας δροσίζουν, θα έχετε την αίσθηση
ότι είστε ναυτικός και ότι στέκεστε πράγματι στο μεσιανό κατάρτι
ενός τεράστιου πλοίου – νησιού που πλέει στα πέλαγα του Αιγαίου,
όπως μας λέει και ο μύθος.
Στο βορρά, στο βάθος, βλέπετε την Τήνο αριστερά και τη Μύκονο δεξιά.
Στο νότο, παρατηρείτε την αγριάδα του βραχώδους τοπίου, να διακόπτεται
από αυτούς τους τεράστιους μαντρότοιχους παλιών βοσκών που είχαν
εδώ τα ζώα τους.
Κι αν θελήσετε να φτάσετε στην απόληξη του νησιού που βλέπετε εδώ
..τότε θα αντικρύσετε όλα αυτά που σας είπα
από κοντά και θα φτάσετε σε ένα τοπίο λουσμένο στο φως
..εδώ, στους βράχους της Χερονήσου.

Το ύψωμα για το οποίο σας μίλησα είναι ο Κύθνος,
που τον βλέπουμε εδώ να χρυσίζει στις ακτίνες του ηλιοβασιλέματος.
Ένα μονοπάτι θα σας οδηγήσει στην κορυφή του, ύψους 112 μ.
Κατά μήκος του μονοπατιού θα συναντήσατε και το άντρο του Ηρακλή,
που βλέπουμε ακριβώς εδώ, ένα ιερό προς τιμή του ημίθεου ήρωα,
που διαμορφώνεται μέσα σε σπηλιά.

Admin

Στην κορυφή του Κύθνου υπήρχε το ιερό του Δία και της Αθηνάς.
Από εδώ θα αισθανθείτε όλη τη μαγεία του Αιγαίου να σας αγκαλιάζει.
Τα νησιά Ρήνεια αριστερά και Σύρος δεξιά θα ολοκληρώσουν
την αίσθηση ότι τα πάντα είναι μια αγκαλιά.

Και βέβαια, θα παρατηρήσετε τις ταπεινές αυτές λίθινες καλύβες,
που χρονολογούνται το 2500 π.Χ. και ανήκουν στους πρώτους
κατοίκους του νησιού.
Στα πόδια σας θα απλώνεται ένα τοπίο κατάσπαρτο από αρχαιότητες:
βλέπουμε δεξιά το λιμανάκι και το κυρίως ιερό του Απόλλωνα,
κάποια από τα σπιτάκια των εργαζομένων, αριστερά ξεχωρίζει
ένα σπίτι ελληνιστικής εποχής, εδώ το Ηραίο…
Στην εικόνα βλέπουμε σε πρώτο πλάνο το μεγάλο οικοδομικό συγκρότημα
των Ποσειδωνιαστών: πρόκειται για κτήριο ρωμαϊκής εποχής που ανήκε
σε έμπορους και πλοιοκτήτες που κατάγονταν από τη Βηρυτό και περιείχε
μικρό ναό του Ποσειδώνα.
Στο βάθος, ο περίκλειστος αυτός στρογγυλός χώρος ήταν κάποτε η ιερή
λίμνη της Δήλου.
Σύμφωνα με το μύθο, από την ιερή φοινικιά στο μέσο της λίμνης,
που βλέπουμε εδώ, πιάστηκε η Λητώ για να γεννήσει τον Απόλλωνα
και την Άρτεμη.

Ο επισκέπτης του ιερού εισερχόταν σε αυτό από τα Προπύλαια,
που βλέπουμε εδώ. Αυτά τα έκτισαν οι Αθηναίοι το 2ο αιώνα π.Χ.
στη θέση παλαιότερης κατασκευής. Δεξιά ξεχωρίζει η στήλη
του Ερμή Προπυλαίου.
Το πρώτο κτίριο αμέσως δεξιά μετά τα προπύλαια είναι ο λεγόμενος
«οίκος των Ναξίων», που κτίστηκε προς τιμή του Απόλλωνα
και χρονολογείται τον 7ο αιώνα π.Χ. Πρόκειται για μακρόστενο κτίριο
με εσωτερική κιονοστοιχία.
Στη βόρεια άκρη του οι Νάξιοι είχαν στήσει ένα κολοσσιαίο άγαλμα
του Απόλλωνα στη μορφή του κούρου.
Πρόκειται για τον περίφημο κολοσσό των Ναξίων,
περίπου 7,5 μέτρα ύψους, που εντυπωσίαζε τους Ευρωπαίους περιηγητές
την εποχή της Τουρκοκρατίας.

Admin

Τα περίφημα λιοντάρια των Ναξίων, στέκονται άγρυπνοι φρουροί
του ιερού από τον καιρό που τα έστησαν εδώ οι Νάξιοι, στα τέλη
του 7ου αιώνα π.Χ. Πρόκειται για εννιά λιοντάρια που είναι
στραμμένα προς την ιερή λίμνη, εκεί που είδε το φως
ο Φοίβος Απόλλωνας.

Εκτός από τους ναούς προς τιμή του Απόλλωνα ο επισκέπτης μπορεί
να δει και τα ερείπια του Λητώου, που βλέπουμε στην πάνω
φωτογραφία, και του Αρτεμισίου.
Στη Δήλο, λοιπόν, αποδίδονταν τιμές καί στις τρεις μορφές
της Δηλιακής Τριάδας: Απόλλων, Λητώ, Άρτεμη.

Στη Δήλο, όμως, συνυπήρχαν, όπως είπαμε, πολλές ακόμα θεότητες:
στη φωτογραφία βλέπουμε τον αρχαϊκό ναό του Ηραίου δεξιά,
και το δωρικό ναό της Ίσιδας, θεάς της Αιγύπτου, αριστερά.
Κι εδώ βλέπουμε τα ερείπια ίσως της παλαιότερης εβραϊκής
συναγωγής στην Ελλάδα: κτίστηκε γύρω στα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ.

Όλες αυτές οι λατρείες, βέβαια, θα δώσουν τη θέση τους στο χριστιανισμό:
Στην κάτω εικόνα βλέπουμε τα ερείπια της Βασιλικής του Αγίου Κηρύκου,
του 5ου μ.Χ. αιώνα. Στην πάνω φωτογραφία, το σύγχρονο εκκλησάκι
της Αγίας Κυριακής.

Από τα μνημειώδη κτίρια της Δήλου ξεχωρίζει το θέατρο:
κτισμένο το 3ο αιώνα π.Χ., σε ένα πλάτωμα με θέα το Αιγαίο,
μπορούσε να χαρίσει στιγμές αρχαίου δράματος σε περίπου
5.500 χιλιάδες θεατές.
Γύρω από το θέατρο αναπτύχθηκε μια ολόκληρη συνοικία
με πολυτελείς κατοικίες και καταστήματα του 2ου και 1ου αιώνα π.Χ.
Η έρευνα αυτών των κατοικιών μας έδωσε πολλές πληροφορίες
για την ιδιωτική ζωή των ανθρώπων.

Όπως βλέπουμε σε αυτήν την φωτογραφία, τα δωμάτια
των κατοικιών διαρθρώνονταν γύρω από μια κεντρική αυλή,
η οποία συνήθως συμπεριλάμβανε και ένα πηγάδι.
Κάποια δωμάτια ήταν μεγαλύτερα από τα άλλα, όπως οι ανδρώνες,
όπου δίνονταν τα συμπόσια.
Τα σπίτια ήταν ισόγεια αλλά κάποια ήταν διώροφα ή και τριώροφα.
Παρατηρήστε την πολυχρωμία της φύσης σε αυτήν τη φωτογραφία
που είναι τραβηγμένη την άνοιξη.
Κι εδώ βλέπουμε την αναπαράσταση μιας δηλιακής οικίας,
με δύο εσωτερικές αυλές.

Οι αυλές των σπιτιών καθώς και τα δάπεδα των δωματίων ήταν,
πολλές φορές, διακοσμημένα με ψηφιδωτές συνθέσεις,
όπως η αυλή του αναστηλωμένου «σπιτιού της τρίαινας»
που βλέπουμε… ∑…κι εδώ τα ψηφιδωτά
δάπεδα του σπιτιού: τρίαινες, δελφίνι και αμφορέας…
στη φωτογραφία το παράδειγμα ενός ακόμα
ψηφιδωτού δαπέδου με παράσταση Τριτωνίδας και Έρωτα
σε πλαίσιο από σπειροειδή μαίανδρο…
από τη λεγόμενη «οικία των Δελφινιών» βλέπουμε
εδώ έναν Ερωτιδέα να ιππεύει δύο δελφίνια.
Και σε αυτήν τη φωτογραφία βλέπουμε το περίφημο ψηφιδωτό
του Διονύσου: ο θεός ιππεύει πάνθηρα, είναι στεφανωμένος
με άμπελο και κρατά θυρσό και κάτοπτρο.

Ο επισκέπτης θα εμπλουτίσει τις εντυπώσεις του από τη Δήλο
με μια επίσκεψη στο μουσείο: εκεί θα δει να ξετυλίγονται μπροστά
στα μάτια του όλα τα μικρά και τα μεγάλα που σημάδευσαν
την ιστορία του νησιού εδώ και 4 χιλιάδες χρόνια.
Στη φωτογραφία, η πρώτη κεντρική αίθουσα με τα αρχαϊκά γλυπτά.
Κι αν είσαι τυχερός, επισκέπτη, τότε θα μπορείς
να καθίσεις και να απολαύσεις το ηλιοβασίλεμα στο νησί.
Θα δεις τον ήλιο να γέρνει και σιγά –
σιγά να οδεύει στον ορίζοντα.

Ο Απόλλωνας για σήμερα πλαγιάζει πλέον να ξεκουραστεί.
Σε λίγο τα πάντα πέρα θα χρυσίσουν και μια σιωπή
θα αγκαλιάσει το τοπίο, που θα διακόπτεται μόνο από το απαλό
χτύπημα των κυμάτων στις ακτές του ιερού νησιού.
Θα καταλάβεις τότε γιατί ο θεός το επέλεξε για τη γέννησή του,
βλέποντας να απλώνεται μπροστά σου το μεγαλείο της ενότητας
της γης, του ουρανού και της θάλασσας.
[/b]

Κουγιουμτζόγλου Δημήτριος
αρχαιολόγος – φιλόλογος

Πηγή
http://www.hecucenter.ru/word-files/27.05Greek.doc